Healthy Start Stories |
Michelle Achterberg
Psychische klachten bij jongeren: ‘Hoe kunnen we jongeren weerbaarder maken tegen invloeden van buiten en hun mentale gezondheid verbeteren?’
De mentale gezondheid van jongeren staat onder druk. Steeds meer jongeren kampen met gevoelens van eenzaamheid, angst en depressie. Door de toename van psychische klachten neemt ook de vraag naar zorg sterk toe. Hoe kunnen we het mentaal welzijn van jongeren verbeteren en psychische klachten bij deze doelgroep proberen te voorkomen? Daarover vertelt Michelle Achterberg, onderzoeker en universitair docent, en voorzitter van de Healthy Start Young Board.
“Het lijkt zo tegenstrijdig. We leven in een maatschappij met een hoge levenstandaard: er is genoeg voedsel, we hebben toegang tot onderwijs en er zijn voldoende banen. Toch is de afgelopen jaren het aantal jongeren met mentale problemen fors toegenomen. Veel jongeren ervaren stress en voelen zich bang of ongelukkig. Dat is heftig, zeker omdat mentaal welzijn één van de belangrijkste voorwaarden is voor een gezonde ontwikkeling. Het is overigens onduidelijk waarom zo veel jongeren kampen met psychische klachten. Waarschijnlijk gaat het om een combinatie van factoren. Jongeren worden dagelijks geconfronteerd met een hoge prestatiedruk en met grote wereldproblemen als de klimaatcrisis. Ook de coronapandemie heeft impact gehad op het mentaal welzijn van jongeren. Een andere belangrijke factor vormen de social media. Daar zien jongeren vooral de perfecte kanten van het leven. Tegelijk worden ze online regelmatig blootgesteld aan afwijzing. Want: ‘Waarom zijn zij wel op dat feestje en ik niet?’ Of: ‘Waarom reageert bijna niemand op mijn TikTok-filmpje?’ Ik wil weten hoe we jongeren meer weerbaar kunnen maken tegen invloeden van buitenaf en zo hun mentale gezondheid vergroten.”
Veel jongeren ervaren stress en voelen zich bang of ongelukkig
De invloed van hersenen op gedrag
“Zo lang ik me herinner ben ik geïnteresseerd geweest in de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Ik weet nog goed dat ik als kind later wilde werken op een kinderdagverblijf. Door de jaren heen veranderde die wens en begon ik me steeds meer te interesseren in gedragsproblemen, zoals ADHD en autisme. Hoe navigeren kinderen met deze aandoeningen door het leven? Zelf was ik overigens een behoorlijk rebelse puber en miste met enige regelmaat lessen op school. Maar de belangstelling voor de ontwikkeling van kinderen bleef en ik besloot psychologie te studeren.
Tijdens die studie leerde ik over de hersenen, neurotransmitters en hormonen en ontdekte ik hoeveel invloed biologische factoren hebben op ons gedrag. Na mijn studie liep ik stage bij Eveline Crone (Erasmus Universiteit Rotterdam) en zo rolde ik het vakgebied in van neurowetenschappen en de ontwikkeling van kinderen en jongeren. De stage voedde mijn enthousiasme voor onderzoek en vlak daarna startte ik met mijn promotieonderzoek bij jonge kinderen naar de reactie van hun brein op sociale afwijzing. Dat was bijzonder om te doen. Zeker omdat er nog nauwelijks hersenonderzoek was gedaan bij kinderen in de leeftijd van zeven en acht jaar.
Ik ontdekte dat op deze leeftijd het brein al sterk reageert op sociale afwijzing, vergelijkbaar met de hersenreacties van jongeren. Tegelijk zag ik ook grote onderlinge verschillen: sommige kinderen halen hun schouders op na sociale afwijzing, andere worden heel erg boos. Nu wil ik weten of die verschillende reacties tijdens de kindertijd voorspellend zijn voor de mentale gezondheid op latere leeftijd. Met die kennis zouden we een kind misschien veel eerder weerbaar kunnen maken tegen psychische klachten. Voor dit onderzoeksidee ontving ik onlangs een VENI-beurs.”
Zelf was ik overigens een behoorlijk rebelse puber en miste met enige regelmaat lessen op school.
Geef jongeren inzicht in de werking van hun brein
“Binnen Healthy Start hou ik me bezig met de vraag hoe we de mentale gezondheid van jongeren kunnen verbeteren en op tijd hulp kunnen bieden aan jongeren die kwetsbaar zijn voor psychische klachten. Er liggen overigens op dit moment nog geen kant-en-klare onderzoeksplannen. Dat is eigenlijk precies wat werken binnen Healthy Start zo bijzonder maakt. Wij stellen als onderzoekers geen strakke onderzoeksagenda op. Dat doen we in samenspraak met kinderen, jongeren, hun ouders, maar ook organisaties zoals de Kindertelefoon en de Nationale Jeugdraad, en wetenschappers uit verschillende vakgebieden zoals pedagogiek, mediastudies en psychiatrie. De komende tijd zijn we dus nog wel even zoet met de precieze inrichting van ons project.
Eén concreet doel dat we al wel voor ogen hebben is om kennis over de werking van het brein in relatie tot mentaal welzijn te delen met kinderen en jongeren. Denk bijvoorbeeld aan speciaal vak hierover op school. Eigenlijk vind ik het gek dat dat nog niet bestaat. Want als je beter begrijpt hoe je brein werkt, helpt dat je om jezelf beter te begrijpen en maakt het je hopelijk ook gemakkelijker om te praten over psychische klachten. Zo is het heel gewoon dat je je als tiener soms down voelt. Dat hoort bij de ontwikkeling van het brein op die leeftijd. Ook hebben veel meisjes geen idee dat hun menstruatiecyclus invloed kan hebben op hoe ze zich voelen. Het gaat er niet om dat we psychische klachten bagatelliseren, maar wel normaliseren. Dit betekent ook dat professionele hulp vaak niet direct nodig is; soms kan het al helpen om er met klasgenoten over te praten.”
Het is eigenlijk gek dat kinderen en jongeren niet leren hoe hun hersenen werken en wat de invloed ervan is op hun mentale gezondheid
Voorzitter van de Healthy Start Young Board
“Naast wetenschapper binnen Healthy Start ben ik ook voorzitter van de Young Board.
Dit is een plek waar jonge wetenschappers, zoals promovendi, universitair docenten en postdoc onderzoekers, elkaar kunnen treffen en ervaringen kunnen uitwisselen. Werken in een groot programma zoals Healthy Start is heel verrijkend en biedt veel kansen, maar je kunt je als jonge onderzoeker ook verloren voelen. Daarom helpen we elkaar. Bijvoorbeeld door kennis uit te wisselen over onderzoeksmethoden. Maar ook door de verstrekkende visies en ambities van Healthy Start om te zetten in concrete onderzoeksprojecten en publicaties.”
Zet haantjesgedrag opzij
“Ik voel me helemaal op mijn plek binnen Healthy Start. Er is ruimte voor mijn onderzoeksideeën en ik doe bestuurlijke ervaring op. Uiteraard zijn er ook de nodige uitdagingen. Zo moeten we ervoor blijven waken dat we niet verzanden in vage plannen en grote missies. Daarnaast lopen we als Healthy Start echt voorop als het gaat om een nieuwe manier van wetenschap bedrijven. We werken veel samen en we werken bottom-up. Ik weet dat er interesse is vanuit andere partijen om ook op zo’n manier onderzoek te doen. Maar de ervaring leert dat dat soms gewoon best lastig is. Zeker als sprake is van haantjesgedrag. Ik geloof echt in collaboration over competition. Als het lukt om je eigen ego opzij te zetten dan kom je veel verder.”
Michelle Achterberg’s Healthy Start perspectief
“De manier van werken binnen Healthy Start sluit nauw aan bij mijn eigen waarden. Ik vind het ontzettend belangrijk dat de resultaten van mijn onderzoek verder gaan dan alleen maar wetenschappelijke publicaties. Binnen Healthy Start hebben we echt een andere mindset. We ontwikkelen ons onderzoek met allerlei betrokken doelgroepen en een publicatie is voor ons geen eindpunt, maar juist een startpunt. Het begin van maatschappelijke verandering. Mijn droom is dat over tien jaar het heel normaal is dat binnen het onderwijs aandacht is voor de invloed van het brein op mentaal welzijn. Naar mijn idee verandert het schoolsysteem nog veel te weinig mee met de huidige maatschappelijke uitdagingen. Dat moet echt anders. Ik kijk er dan ook naar uit om me daar de komende jaren in vast te bijten.”
Michelle Achterberg is betrokken bij de ambitie ‘Mentaal welzijn van jongeren’ en voorzitter van de Young Board.
Hoe meer mensen meedoen met Healthy Start, des te beter onderzoek we kunnen doen en des te meer kinderen we kunnen helpen. Voel je je betrokken bij dit onderwerp? Sluit je dan aan bij onze community. Volg onze LinkedIn of deel je ideeën via e-mail: healthystart@convergence.nl