
Healthy Start Stories |
Ingmar Franken
Middelenmisbruik onder jongeren: ‘Met input van de doelgroep zelf hopen we beter te begrijpen wat ervoor nodig is om te voorkomen dat jongeren verslaafd raken.’
Wij pakken het bijna allemaal wel eens. Een biertje, een wijntje, een sigaret. Vaak blijft het bij ‘recreatief gebruik’. Maar voor sommige mensen is de drang naar genotmiddelen zo groot dat sprake is van een verslaving. Niet zelden ontstaan de eerste tekenen van een verslaving in de adolescentie, een periode die zich bij uitstek kenmerkt door ontdekken en uitproberen. Maar hoe kan het dat het bij de één bij experimenteren blijft en bij de ander uit de hand loopt? En wat is ervoor nodig om te zorgen dat jongeren niet verslaafd raken? Daarover vertelt Ingmar Franken, hoogleraar Klinische Psychologie en kernteamlid binnen Healthy Start.
“Het klinkt onschuldig: het eerste jointje of biertje in de pubertijd. En gelukkig is dat vaak ook zo. Bij de meeste jongeren blijft het gebruik van middelen, zoals alcohol of drugs, binnen de perken. Maar dat geldt niet voor iedereen. Bij een deel van de jongeren vormen de eerste jointjes of biertjes de start van een negatieve spiraal. Zo leidt regelmatig blowen bijvoorbeeld tot minder zin in school. Daardoor neemt de kans op spijbelen toe. En voor je het weet leidt spijbelen tot hangen op straat, verkeerde vrienden, schulden en soms zelfs criminaliteit. Middelenmisbruik staat dus vaak niet op zichzelf en kan een grote impact hebben op allerlei aspecten van het leven. Intussen blijven de meeste jongeren met dit soort problemen lange tijd onder de radar. Het gevaar is dat ze pas bij de hulpverlening in beeld komen als de problemen zo ernstig zijn dat de weg terug heel lastig is. Ik wil weten hoe we deze jongeren beter kunnen helpen. Hoe voorkomen we dat ze verslaafd raken en met justitie in aanraking komen?”

Jongeren komen in een negatieve spiraal: van blowen naar spijbelen, verkeerde vrienden en zelfs criminaliteit
Van dienstplicht naar verslavingszorg
“Mijn hele carrière ben ik al geïnteresseerd in middelenmisbruik en verslaving. Toch is die interesse puur toevallig ontstaan. Vlak voordat ik ging studeren werd ik namelijk opgeroepen voor de dienstplicht. Dat wilde ik niet en dus moest ik een alternatieve taak vervullen. Dat werd een project bij wat tegenwoordig de verslavingszorg heet. Het was een noodgedwongen alternatief, maar precies daar ontstond mijn fascinatie voor middelenmisbruik en verslaving.
Na de alternatieve dienstplicht ging ik psychologie studeren. Daar leerde ik meer over verslavingen en over de wisselwerking tussen middelengebruik en het brein. Mijn interesse groeide en ik besloot als behandelaar aan de slag te gaan in de verslavingszorg. Dat was heftig werk. De doelgroep zelf was al uitdagend, maar ik vond het ook frustrerend dat de helft van de patiënten binnen drie maanden weer op de stoep stond. Waarom werkten de behandelingen niet? Tegelijkertijd begon ik me af te vragen wat het eerst komt: de verslaving of een verstoring in de werking van het brein. Achteraf gezien bleken deze vragen de start van mijn wetenschappelijke carrière te zijn.
”
Ik weet inmiddels: eenmaal verslaafd is het heel lastig om het leven weer op de rit te krijgen
“Inmiddels ben ik heel wat jaren verder en wijzer. Onderzoek heeft veel kennis opgeleverd. Tegelijk ben ik tot de conclusie gekomen dat het voor wie eenmaal verslaafd is heel lastig is om het leven weer op de rit te krijgen. Daarom wil ik me nu meer richten op het voorkómen van verslaving. Ik denk dan vooral aan jongeren die afhankelijk zijn van middelen, maar nog niet in vizier zijn van professionele hulpverlening. Hier liggen kansen. Laten we ervoor zorgen dat zij geen patiënt worden.”
Waarom raken jongeren afhankelijk van middelen?
“Binnen Healthy Start doen we op een bijzondere manier onderzoek naar middelenmisbruik onder jongeren. Als wetenschappers zijn we gewend om top-down te werken: wij bedenken de onderzoeksvragen en stellen hypothesen op. Maar binnen Healthy Start vragen we jongeren zelf wat er speelt en wat ze nodig hebben. Dat levert heel waardevolle informatie op. Zo weten we nu bijvoorbeeld dat middelenmisbruik vooral voorkomt onder jongeren die kwetsbaar zijn en geen ‘nee’ durven zeggen.
Met input van de doelgroep zelf hopen we beter te begrijpen wat ervoor nodig is om te voorkomen dat jongeren verslaafd raken. Om dat verder te onderzoeken ontwikkelen we samen met wetenschappers van de TU Delft een smartphone app waarmee we jongeren elke dag, soms zelfs elk uur, vragen waar ze zijn, met wie, wat ze doen en hoe ze zich voelen. Zo kunnen we nagaan of er bepaalde patronen zijn die leiden tot middelengebruik. Daarnaast willen we weten of feedback hierover jongeren motiveert om naar hun eigen gedrag te kijken. We richten ons daarbij ook op delinquent gedrag. Binnen reguliere hulpverlening worden middelenmisbruik en crimineel gedrag vaak los van elkaar behandeld, maar onderzoek laat zien dat deze gedragingen vaak ontstaan vanuit dezelfde redenen. Zo gebruiken sommige jongeren bijvoorbeeld drugs en plegen ze een delict om depressieve gevoelens te onderdrukken.”

Juist de toekomstdromen van jongeren kunnen een drijfveer vormen om te stoppen met alcohol en drugs
“We focussen overigens niet alleen op verslaving en delinquent gedrag. We willen ook weten welke ambities jongeren hebben. Wat willen ze graag in het leven bereiken? Welke dromen hebben ze voor de toekomst? Ik denk dat hier nog te weinig aandacht voor is. En dat is jammer. Want juist de toekomstdromen van jongeren kunnen een drijfveer vormen om te stoppen met alcohol en drugs.”
Een zetje in de juiste richting
“Ik hoop echt dat we met Healthy Start jongeren kunnen bereiken die problemen ervaren met middelenmisbruik maar op dit moment nog geen hulp krijgen. Wat hebben ze nodig? Hebben ze misschien schulden of psychische problemen? Voor heel veel problemen is al goede hulp beschikbaar. We gaan dan ook geen nieuwe behandelprogramma’s ontwikkelen maar vooral proberen jongeren een zetje te geven in de juiste richting.
Op termijn zou ik me ook graag willen richten op gezonde vormen van genot. In het huidige onderzoek staan vooral negatieve vormen centraal, zoals drugs en alcohol, maar dansen en sociale activiteiten zorgen bijvoorbeeld ook voor plezier. Toevallig gaat binnenkort een Healthy Start-project van start naar de invloed van muziek op de fysieke en mentale gezondheid van jongeren. Een mooi initiatief. Ik hoop dat we met dit soort onderzoeken jongeren kunnen helpen met het vinden van duurzame vormen van genot in het leven.”
Ik hoop dat we uiteindelijk jongeren kunnen helpen met het vinden van duurzame vormen van genot in het leven
Ontdek waar je hart ligt
“Natuurlijk loop ik ook tegen dingen aan. De gesprekken met jongeren en andere betrokkenen, zoals hulpverleners en gemeenten, leveren heel waardevolle input op. Maar vervolgens moet je daar ook concreet iets mee. Daarom is het belangrijk om als wetenschapper je doelstelling voor ogen te blijven houden. Waar wil je naar toe? Tegelijkertijd moet je flexibel blijven en openstaan voor de inbreng van anderen. Dat klinkt tegenstrijdig maar ik zie het juist als een verrijking van mijn werk als wetenschapper.
Tot slot werk ik veel samen met enthousiaste, jonge wetenschappers. Dat geeft me ontzettend veel energie. Toch zou ik hen willen adviseren om je niet blind te staren op een wetenschappelijke carrière. Juist binnen Healthy Start heb je de mogelijkheid om andere rollen te leren kennen waar ook wetenschappelijke kennis voor nodig is. Ik denk bijvoorbeeld aan een ‘kennismakelaar’. Ontdek waar je hart ligt en mocht je de wetenschap verlaten, zie dat dan niet als falen. Je kennis en vaardigheden kan je ook op andere manieren benutten.”
Ingmar Franken’s Healthy Start perspectief
“De ambities van Healthy Start sluiten nauw aan bij mijn eigen manier van werken. Ik ben nooit een standaard ‘ivoren toren-onderzoeker’ geweest, ik weet hoe het is om met mijn voeten in de klei te staan. Maar binnen Healthy Start ontdek ik hoe het is om op een professionele manier verschillende doelgroepen te betrekken in wetenschappelijk onderzoek. Ik werk niet alleen samen met jongeren en wetenschappers van de TU Delft, maar ook met gemeenten, de verslavingszorg, onderzoekers van de afdeling Criminologie, Forensische Psychologie en met specialisten van het Erasmus Medisch Centrum. Op termijn willen we namelijk ook hersenonderzoek doen. Wat ik mooi vind aan Healthy Start is dat het heel energieke en open-minded mensen bij elkaar brengt. Met zo’n groep mensen krijg je naar mijn idee de beste wetenschap.”
Ingmar Franken is betrokken bij de ambitie ‘aanpak van jeugdcriminaliteit en verslaving’ als kernteamlid.
Hoe meer mensen meedoen aan Healthy Start, hoe beter we kunnen onderzoeken en hoe meer kinderen we kunnen helpen. Voel jij je betrokken bij dit onderwerp? Word dan lid van onze community. Volg onze LinkedIn of deel je ideeën per mail: healthystart@convergence.nl